„Ik begrijp dat de overheid de sector wil prikkelen om de CO₂-uitstoot te verminderen,” zegt Martien Visser, emeritus lector Energie & Netwerken. „Maar Den Haag moet ook beseffen dat nationale heffingen tot veel onzekerheid leiden bij de sector. Bovendien worden die hogere kosten natuurlijk ook weer doorberekend. Uiteindelijk voelt de burger het in zijn portemonnee.”
Een speelbal
Visser: ,,Nationale maatregelen maken de Nederlandse afvalsector tot een speelbal van toevallig kabinetsbeleid, dat leidt tot onzekerheid en remt de bereidheid om te investeren. Veel liever ziet hij een internationale strategie. „De afvalbranche opereert immers ook internationaal. Dan moet je niet met een nationale kop bovenop Europese regelgeving komen.”
Als investeringen uitblijven door onzekerheid in het overheidsbeleid, is dat volgens Visser een gemiste kans. „Zo kunnen investeringen in CO₂-afvang (CCUS) juist leiden tot negatieve emissies.” Hij benadrukt dat afvalverbranding in Nederland altijd veel beter is dan storten elders. „Storten veroorzaakt wereldwijd evenveel CO₂-uitstoot als al het vliegverkeer samen.”
Gelijk speelveld
Nederland heeft moderne en efficiënte AEC’s. Een nationale kop kan er echter toe leiden dat afvalverwerking hier flink duurder wordt, waardoor afval naar het buitenland verdwijnt. ,,Daar is het klimaat niet mee gebaat,” weet Visser. „Export verlaagt de Nederlandse uitstoot, maar verhoogt de uitstoot elders. Ik noem dat goochelen met CO₂: je laat het konijn uit de Nederlandse hoed verdwijnen, maar het duikt in Duitsland of België weer op.”
Visser pleit daarom, voordat nieuwe regelgeving en nationale heffingen worden ingevoerd, voor een ‘buurlandentoets’. „Anders ondermijn je het gelijke, Europese speelveld.”
Geen nationale kop
Dat de nationale CO₂-heffing voor AEC’s blijft bestaan, terwijl deze in Nederland voor de rest van de industrie op nul wordt gezet, verbaast Visser. „Om voor één sector zo’n maatregel te handhaven is bijzonder. Zeker omdat de afvalverwerking vanaf 2028 waarschijnlijk onder het Europese ETS-systeem valt. Bij zo’n Europese maatregel past geen nationale kop.”
Hij wijst nogmaals op het risico dat voortdurende onzekerheid rond het afvalbeleid een rem zet op investeringen. „Nederland mist een breed gedragen langetermijnvisie. Alles draait om 2030, maar voor dat jaar is eigenlijk niets meer mogelijk. Terwijl juist de afvalsector behoefte heeft aan zekerheid over CO₂-afvang en -opslag. Je investeert niet in installaties die decennia moeten meegaan als je niet weet of ze over tien jaar nog mogen bestaan.”
Politieke polarisatie
Die langetermijnstrategie ontbreekt volgens Visser vooral door politieke polarisatie. „Iedereen is ergens voor of tegen. De nuance is uit het debat verdwenen. Denemarken en Engeland doen dat beter: daar voeren ze een consistent beleid om hun samenleving stap voor stap schoner te maken. Nederland zou daarvan kunnen leren.”
Volgens Visser zou een andere, positievere blik op afvalverwerking ook helpen. „In landen als Denemarken en Zweden is afvalverbranding een hoeksteen van de duurzame warmtevoorziening. Daar ziet men het als energieopwekking. In Nederland overheerst nog te vaak de gedachte dat afvalverbranding ‘vies’ is.”
Altijd restafval
Politici mijmeren graag over een circulaire economie die ooit volledig afvalvrij wordt. Maar die volledige circulariteit is nog ver weg. Recente cijfers van het CBS tonen zelfs aan dat in 2024 de hoeveelheid restafval per inwoner met één kilo is toegenomen, tot 179 kilo.
Visser denkt niet dat 100% circulariteit ooit werkelijkheid wordt. „Het duidelijkste voorbeeld is papier. Je kunt het vijf of zes keer recyclen, maar daarna zijn de vezels op en rest verbranding. Hij wijst er nog eens fijntjes op dat Nederland wereldwijd koploper is in hergebruik, maar dat verbranden noodzakelijk blijft voor niet-recyclebaar afval. „Dat verbranden heeft ook positieve kanten. AEC’s leveren niet alleen stroom, maar ook grote hoeveelheden warmte voor warmtenetten. Restwarmte uit AEC’s kan een realistische, goedkope en stabiele bron zijn voor verduurzaming van warmtenetten. De slogan ‘afval bestaat niet’ vind ik prachtig, maar er zal altijd restafval blijven. Daarom moeten we zoeken naar efficiënte Europese oplossingen en toepassingen, en ons niet bezighouden met nationale schijnbewegingen.”