Als algemeen directeur van de Vereniging voor Energie, Milieu en Water verwacht Hans Grünfeld van het nieuwe kabinet een gecoördineerd en effectief beleid met betrekking tot de industrie- en energietransitie. "In het vorige kabinet waren twee ministers daar afzonderlijk mee bezig: Micky Adriaansens (EZK) met energie en Rob Jetten (Klimaat en Energie) met de energietransitie. Hierdoor ontbrak het aan goed gecoördineerd beleid, wat leidde tot een onsamenhangende industrie- en energietransitie. Dat kan en moet veel beter!"
Akkoord van Parijs
Hans Grünfeld is ervan overtuigd dat 'groene groei' mogelijk is. "Nederland kan een duurzame economie hebben en concurrerend blijven. Dat is van belang om onze welvaart te behouden. Sinds 1970 hebben we economische groei gekend, terwijl de CO₂-uitstoot per euro is verminderd en de absolute CO₂-uitstoot is afgenomen. Die CO₂-afname is belangrijk, want dat is afgesproken in het Akkoord van Parijs en in Europese afspraken. Tegelijkertijd is het noodzakelijk dat we onze levensstijl op peil houden, want we willen niet verarmen."
Ongelooflijk onverstandig
Nederland moet zich houden aan internationale milieuverdragen, zegt Grünfeld, maar hij staat kritisch tegenover nationale heffingen. Zo noemt hij het voorstel voor verhoging van de CO₂-heffing voor de grootste industriële uitstoters in de Voorjaarsnota 2024 "ongelooflijk onverstandig" en "eigenlijk onaanvaardbaar". Hij licht toe: "Je jaagt bedrijven op extra kosten zonder dat ze handelingsperspectief hebben om die kosten te vermijden. Dan is het geen heffing meer, maar een belasting. Burgers en bedrijven worden geconfronteerd met hogere kosten zonder dat daar iets goeds tegenover staat. Dergelijke maatregelen leveren niets op."
Economische groei
"Het idee van zo’n CO₂-heffing bovenop het Emissiehandelssysteem is dat het een vermijdbare heffing zou moeten zijn; bedrijven zouden die heffing moeten kunnen vermijden door te investeren in verduurzaming. Kortom, een CO₂-reductieprikkel. Maar zoals hij nu wordt voorgesteld, betekent het een extra belasting. Dat is onverantwoord, omdat je bedrijven geen andere keuze geeft dan hun productie te verminderen of die naar buiten Nederland te verplaatsen. Nederland gaat dan economische groei missen en zal in zekere zin verarmen. Voor het klimaat doet zo’n CO₂-heffing niets, want die CO₂ wordt elders uitgestoten."
Methaanuitstoot
Dat de afvalsector ontevreden is over eenzijdige nationale milieumaatregelen die het Europese speelveld verstoren, begrijpt Grünfeld. "Ook de afvalsector heeft handelingsperspectief nodig. In Nederland is enorm geïnvesteerd in de realisatie van verbrandingscapaciteit, maar ook in het scheiden van afval en het verminderen van afvalstromen. Dat betekent dat afvalverwerkers op zoek moeten naar afval om hun capaciteit optimaal te benutten." Grünfeld wijst erop dat nationale heffingen de export van restafval naar Nederland (te) duur maken, waardoor het risico bestaat dat het in de landen van herkomst vaker op de stort belandt. "Het klimaatprobleem wordt daardoor alleen maar groter. Storten leidt immers tot methaanuitstoot, een zeer krachtig broeikasgas."
Kortzichtig en dom
Grünfeld wijst op het belang van een interne Europese markt. "We maken onvoldoende gebruik van de mogelijkheden van de interne markt. We verstoren dat door aan de eigen landgrenzen allerlei belemmeringen neer te zetten, zoals die afvalimportheffing. Daarmee wordt het lastig om in Europa schaalvergroting te realiseren, terwijl schaalvergroting leidt tot kostenreductie. Als we onze economie circulair willen maken, hebben we niet-fossiele koolstofbronnen nodig, waaronder afval. Dus volstaat een nationale aanpak niet. Dat is kortzichtig en dom. In 2008 was de economie van de VS gelijk aan die van de eurozone; nu is de economie in de VS twee keer zo groot. We dreigen internationaal volledig achterop te raken. Dat is helemaal niet nodig, want Europa is een heel grote markt. Dus waarom zouden we het gebruik van afvalinstallaties in Europa niet optimaliseren? Afval wordt omgezet in warmte en energie, recycling en materiaal hergebruik, én het voorkomt storten!"
Typisch kokerbeleid
"Dat het ministerie van I&W juist aanstuurt op reductie van AEC-capaciteit vind ik kortzichtig. Ik heb nog meegemaakt dat er in Nederland een tekort aan verbrandingscapaciteit was; dat was een groot probleem. Ik vind dit typisch kokerbeleid van I&W, terwijl we juist behoefte hebben aan 'overall beleid'. De huidige AEC-capaciteit hebben we ook nodig als back-up; installaties kunnen kapotgaan en hebben onderhoud nodig. Bovendien heeft Europa een groot tekort aan AEC-capaciteit. Alleen daarom al is het onverstandig om die kostbare capaciteit te reduceren. Let wel: we staan nog maar aan het begin van de circulaire economie. Als je op voorhand een belangrijke schakel wegneemt, ontneem je jezelf opties. Dat is buitengewoon onverstandig. Het probleem in Nederland is dat ministeries hun eigen doelstellingen en beleid hanteren, in plaats van dat ze meer geïntegreerd kijken en zich afvragen: hoe kunnen we groene groei en circulariteit stimuleren? Hoe kunnen we de economie stimuleren en tegelijkertijd onze CO₂-voetafdruk verminderen?"
Het vliegwiel
"Nationale lastenverzwaringen ontnemen bedrijven ook de kans om te investeren in CO₂-reductie. Je kunt geen investeringen doen als je niet competitief bent. Eenzijdig belasten is slecht beleid, dan werk je niet aan een oplossing. Bovendien zullen onze grondstoffen steeds meer gewonnen moeten worden uit afval. We zullen fossiele bronnen moeten vervangen door andere; dat zullen voor een deel biogene bronnen zijn, maar voor een deel zal het zeker uit afval moeten komen. Ook hiervoor geldt: Nederland is bij uitstek gepositioneerd om zo’n stroom op gang te zetten. We hebben een uitstekende logistiek en we hebben bedrijven die daar actief en goed in zijn. Als afvalimport bijdraagt aan meer circulariteit, aan onze onafhankelijkheid, én helpt om alternatieven voor grondstoffen te ontwikkelen, dan is het korte-termijnbeleid (kokerbeleid) om dat te beperken. Laat de industrie onderdeel van de oplossing zijn. De industrie is het vliegwiel voor de verduurzaming van de samenleving."
Zeer onwenselijk
Martien Visser, Lector Energietransitie en Netwerken aan de Hanzehogeschool Groningen, berekende dat in het virtuele geval dat AEC’s geen warmte meer kunnen leveren, Nederland 1,5 miljard m3 gas uit LNG per jaar extra moet importeren. Toch noemde voormalig staatssecretaris Heijnen van I&W het gebruik van restwarmte een laagwaardige toepassing. Grünfeld: "Dat is veel te kort door de bocht. Het is vanwege geopolitieke redenen, het klimaat en de kosten zeer onwenselijk als we extra gas moeten importeren. We moeten echt maximaal gebruik maken van datgene wat we in al Nederland hebben. We willen niet afhankelijk worden van dure import van LNG. We hebben het nadeel van een klein, druk land, maar we hebben het voordeel dat je die warmte niet over grote afstanden hoeft te vervoeren."
Zwartepietenspel
Hans Grünfeld besluit: "Sinds de jaren 70 zijn er mensen die denken dat economische groei slecht is voor de samenleving. Ik heb een totaal andere opvatting: ik denk dat we economische groei nodig hebben, vooral ook voor het verduurzamen van onze samenleving. We zijn bezig met een transitie, maar die transitie realiseer je niet in één dag, één maand of één jaar. Als ik mijn Duitse en Belgische collega’s spreek, dan herkennen zij het beeld niet dat ik schets van het Nederlandse beleid. Bij hen wordt er juist alles aan gedaan om de industrie te behouden en worden mogelijkheden gecreëerd om te investeren, in belang van de werkgelegenheid, van de verduurzaming en van innovatie. In Nederland wordt te vaak een zwartepietenspel gespeeld, terwijl we echt samen zullen moeten werken aan een goed gecoördineerd beleid."