Ton van der Giessen (BRBS): 'Afvalmarkt vraagt een internationale benadering'

Het streven is een circulaire economie, maar volgens deskundigen zal er altijd afval zijn. Nederland produceert nu nog 10 miljard kilo afval per jaar. Hoe realistisch acht u het dat we die circulaire economie ooit hebben? En aan wat voor termijn denkt u dan?

'De vraag is niet helemaal correct gesteld. In Nederland produceren we jaarlijks ongeveer 60 miljoen ton afval. 10 miljard kilo hiervan wordt op dit moment nog gestort of verbrand. Die andere 50 miljoen ton recyclen we dus al en zetten we om in secundaire grondstoffen. Op zich is dat best een goede prestatie, alleen zijn deze verhoudingen al jarenlang stabiel en lijkt het alsof we die laatste stapjes niet kunnen maken richting een volledige recyclingeconomie.

Ik zeg hier bewust recyclingeconomie, want we kijken met deze cijfers immers naar de achterkant van de keten. Als je een volledig circulaire economie wilt realiseren, zul je naar de voorkant van de keten moeten kijken, het ontwerp en het gebruik van zowel gerecyclede als recyclebare grondstoffen. Alleen dan komen we in de richting van een circulaire economie.

Een volledig circulaire economie is van zoveel meer afhankelijk, denk aan de energie die je  gebruikt (renewable), of eventueel giftige stoffen die hergebruik of recycling onmogelijk maken. Met dat in het achterhoofd moeten we concluderen dat we in een cascaderingsmodel zitten waardoor we uiteindelijk nog wel afval overhouden waar we niets anders mee kunnen dan verbranden of storten. Dat dit minder kan is evident, alleen moeten dan wel alle ketenpartners zich ultiem inspannen.'

Zou de overheid aanvullende maatregelen moeten nemen om e.e.a. te versnellen? Misschien een ‘afvaltaks’ aan het begin van de keten in plaats van aan het eind ervan?

'De overheid onderzoekt verschillende maatregelen. Dit varieert van aanpassingen in de taxonomie tot aan het instellen van verbrandingsverboden voor recyclebaar afval. Wat er uit deze onderzoeken komt is nog lastig te voorspellen. Wat belangrijker is, is dat de overheid zich realiseert dat zij met de komende invoering van de omgevingswet het behalen van een circulaire economie juist vertraagt. Een simpel voorbeeld is de invoering van Financiële Zekerheidstelling bij recyclingbedrijven, hierdoor kunnen deze bedrijven niet meer investeren in nieuwe innovaties en technieken en halen we de 50 procent doelstelling in 2030 niet eens.'

Zou het gebruik van primaire grondstoffen extra belast moeten worden?

'De wereld van primaire grondstoffen is een complexe wereld. Of extra belasting in dit geval een goede maatregel is, zal pas na verloop van tijd blijken. Een betere maatregel is het verplicht stellen van gebruik van recyclaat. Pas als er geen recyclaat meer beschikbaar is mag men primaire grondstoffen gebruiken. Dit genereert een aanzuigende werking op secundaire grondstoffen waardoor recyclers worden gestimuleerd en beloond om zo veel mogelijk secundaire grondstoffen terug te winnen.'

In de EU wordt nog altijd meer afval gestort dan verbrand. Dat storten van afval leidt tot uitstoot van methaan. Het verbranden van buitenlands afval door Nederlandse afvalcentrales is voor het klimaat dus beter dan storten. Vindt u dat we de AECs moeten koesteren zolang ze hernieuwbare energie maken uit afval dat anders in Europa gestort wordt?

'In de afgelopen decennia is er in Nederland veel verbrandingscapaciteit bij gebouwd. Vanuit het huidige Nederlands perspectief wellicht te veel. Echter in een transitieperiode word je soms ingehaald door andere initiatieven die tot gevolg hebben gehad dat de hoeveelheid Nederlands brandbaar afval is afgenomen. Het buiten gebruik stellen van een deel van de Nederlandse verbrandingscapaciteit zal op termijn hiervan een logisch gevolg zijn. De vraag hierbij is of het speelveld voor afvalverbranding een nationaal of internationaal karakter heeft. Het speelveld voor recycling heeft voor vele afvalstromen een internationaal karakter. Voorwaarden voor export of import van recyclebaar afval zijn gekoppeld aan een minimaal gelijk of positiever effect op de milieudoelstellingen dan bij verwerking in het land van herkomst. Wanneer we dezelfde denklijn hanteren voor brandbaar afval dat wordt verwerkt in een AEC in Nederland, dan is er nog een ruime internationale markt voor afvalverbranding aanwezig zolang in naburige EU-landen brandbaar afval nog wordt gestort.'

Carolien Gehrels, directeur European Cities Arcadis, gaat nog een stapje verder. Zij liet aan Afvalvergroeners weten: ,,Het is belangrijk dat we in de EU tot een afvalstortverbod komen.” Bent u dat met haar eens?

'Een stortverbod van afval heeft in Nederland geresulteerd in een aanzienlijk hoger recyclingpercentage, dit zal dan ongetwijfeld in het buitenland ook gaan gebeuren. Daarmee bevorder je de lokale Circulaire Economie. Een duidelijk JA dus.'

Onderschrijft u haar volgende uitspraak: “We zullen nooit helemaal circulair zijn, maar 10 miljard kilo afval zou in tien jaar gehalveerd kunnen worden. Mits we systemen veranderen, voedsel dichter bij huis produceren en plastic verpakkingen vermijden.”

'Dat we systemen moeten veranderen is evident aan de doelstellingen die zijn gesteld. Het dichter bij huis produceren van voedsel komen we ook tegen als mogelijke oplossing voor het stikstofprobleem. We moeten ons hierbij wel realiseren dat het veelal een verschuiving is naar andere EU-landen of werelddelen waarbij het de vraag is wat het uiteindelijke effect hiervan zal zijn. Mede gelet op de groei van de wereldbevolking. Wat plastic verpakkingen betreft heeft TNO recent nog onderzoek gedaan naar alternatieve verpakkingsmaterialen. Deze blijken een negatievere impact te hebben op het milieu dan plastic verpakkingen. De vraag hierbij is eerder hoe om te gaan met plastic afval en de productie van recyclebare plastic verpakkingen. Samenvattend: Ik onderschrijf haar uitspraak betreffende het halveren van de 10 miljard kilo, maar ben van mening dat het op een andere manier moet worden gerealiseerd.'

Onderzoek van het Duitse Prognos en CE Delft toont aan dat Europa 150 miljoen ton CO2-uitstoot kan besparen als de recycling- en verbrandingscapaciteit binnen de EU en het Verenigd Koninkrijk optimaal wordt benut. Is internationale samenwerking met betrekking tot afvalverwerking niet noodzakelijk als we werkelijk iets voor het klimaat willen doen?

'Internationale samenwerking is zeker belangrijk. Soms zijn innovaties voor recyclinginstallaties dermate kapitaalintensief en is er te weinig volume in het land van vestiging om een langjarige businesscase rond te rekenen. In dat geval is samenwerking zeer gewenst.'

Sinds januari 2020 wordt er belasting geheven over buitenlands afval dat naar Nederland komt. Hierdoor is het voor buitenlandse aanbieders minder interessant om het afval te exporteren en belandt dit afval in het ‘thuisland’ vaker op de stort. Staat dit beleid niet haaks op de afspraken die in Glasgow zijn gemaakt over internationale samenwerking om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen? De Verenigde Naties wijzen er immers op dat Europa de grootste rol kan spelen bij het voorkomen van het storten van afval, onder andere door meer restafval te verwerken in afvalenergiecentrales en recyclinginstallaties.

'Wederom komt de vraag naar voren of de markt voor afvalverbranding een nationaal of internationaal karakter heeft. Gelet op het positieve effect op het verlagen van de broeikasgassen wereldwijd zijn wij van mening dat ook deze markt een internationale benadering behoeft. Vanuit dit perspectief hebben wij eerder de internationale visie van de Verenigde Afvalbedrijven op dit onderdeel medeondertekend.'